Joanna Hobot-Marcinek

dr hab. prof. UJ, literaturoznawca, metodyk i teatrolog, pracownik Katedry Polonistycznej Edukacji Nauczycielskiej, kierownik Ośrodka Multimodalnych Badań Edukacyjnych i Kulturowych.

W latach 2015-2021 kierownik Pracowni Multimodalnych Strategii Edukacyjnych WP UJ. Wieloletni wykładowca Podyplomowego Studium Retoryki WP UJ i jego kierownik w roku akademickim 2007/2008. Kierownik grantów badawczych finansowanych przez MNiSW oraz NCN: Dionizyjska Pani i fantasmagoria śmierci (2007-2010) oraz Obraz anus ebria et delirans w kulturze europejskiej (średniowiecze-wiek XIX) (2013-2016). Członek Komitetu Redakcyjnego Serii Figurae oraz Serii Narracje w edukacji Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Laureatka Nagrody JM Rektora UJ w latach 2001, 2010, 2013, 2017. Przez wiele lat zasiadała w Radzie Naukowej Krakowskiego Młodzieżowego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Sztuk im. Henryka Jordana. Od 2023 roku jest członkiem Polskiego Instytutu Archeologicznego w Atenach. Jest też członkiem Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia Wspólnota Polska. Prowadziła i prowadzi zajęcia na studiach licencjackich, magisterskich podyplomowych i doktoranckich. Wypromowała ponad 50 magistrów. W 2022 roku została odznaczona Medalem Srebrnym za Długoletnią Służbę.

Zajmuje się badaniami literaturoznawczymi i metodycznymi ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień, takich jak: wpływ PRL-owskiej cenzury na kształt literatury i kultury II połowy XX wieku, senilna twórczość „wielkich mistrzów”, kulturowy obraz kobiecej starości w literaturze i sztuce, recepcja toposów antycznych w kulturze współczesnej, stereotypy w kulturze i edukacji oraz multimodalne formy kształcenia literackiego i kulturowego w edukacji szkolnej oraz uniwersyteckiej.

Obecnie przygotowuje monografię dotyczącą współczesnych reinterpretacji poetyki sympotycznej w senilnej twórczości Tadeusza Różewicza. Jako współredaktor uczestniczy w pracach nad tomem zbiorowym Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji – perspektywa humanistyczna (WUJ, Seria Narracje w edukacji).

Książki

Gra z cenzurą w poezji Nowej Fali: 1968-1976, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.

Stara Baba i Goethe. Doświadczenie i transgresja starości. Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Jarosław Iwaszkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.

Stara Rebeliantka. Studia nad semantyką obrazu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, współautorka.

Anty-Beatrycze: studia nad kulturową historią obrazu pijanej i szalonej staruchy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016, współautorka.

Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji humanistycznej, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024.

Artykuły w czasopismach i rozdziały w pracach zbiorowych

Mass media under censorial surveillance: politics in press in the Polish People’s Republic of the 1960s and 70s, in: Politics and the media in Poland from the 19th to the 21st centuries: selected issues, ed. E. Kristanova, R. Habielski, M. Such-Pyrgiel, Leiden, Boston, Brill 2024.

Multimodalna polonistyka w epoce technologicznego przesilenia, w: Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji humanistycznej, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024.

In vino veritas, in aqua sanitas. La poétique sympotique dans le poéme “tempus fugit…” de Tadeusz Różewicz, „Roczniki Humanistyczne”, Zeszyt z Filologii Klasycznej z materiałami z sesji Les poétiques sympotiques – Sympotic poetics . Publikacja przewidziana w 2024 r.

Eremici i sympozjaści: Ryszard Przybylski i Tadeusz Różewicz – listy, wiersze, rozmowy, w: „Prace Polonistyczne” 2022, nr 77.

Okręt Rzeczpospolitej między etnosem, etosem a eidosem w edukacji polonistycznej, w: Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku, red. A. Gis, K. Koc, M. Kwiatkowska -Ratajczak, M. Wobalis, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021.

Jestem literaturoznawcą, metodykiem i teatrologiem. Prowadzę badania nad PRL-owską cenzurą, interdyscyplinarnością i multimodalnością edukacji polonistycznej, kulturowymi przemianami toposu starej, upojonej kobiety oraz mechanizmem funkcjonowania stereotypów w kulturze. Obecnie zajmuję się sympozjonami Tadeusza Różewicza oraz nowożytnymi reinterpretacjami poetyki sympotycznej, charakterystycznymi dla senilnej twórczości tego poety.

Działam w Stowarzyszeniu Wspólnota Polska na rzecz umożliwienia Polakom ze Wschodu kontaktu z Macierzą. Od lat uczę języka i kultury polskiej naszych rodaków z Ukrainy, Rosji, Kazachstanu czy Białorusi. Zajmuję się upowszechnianiem wiedzy na temat destrukcyjnego wpływu cenzury na literaturę, kulturę i rzeczywistość społeczną, biorąc udział w audycjach radiowych czy panelach dyskusyjnych poświęconych tej tematyce.

Lubię literaturę kryminalną, zwłaszcza tę utrzymaną w stylu retro, poezję Rilkego i oniryczne światy Brunona Schulza. Jestem miłośniczką narciarstwa, Tatr Polskich i Słowackich, Beskidu Makowskiego, a także aktywnego wypoczynku nad Bałtykiem oraz dalszych i bliższych podróży po Francji, Włoszech, Grecji, Hiszpanii, Turcji, Ukrainie czy Rumunii.

Lubię kuchnię śródziemnomorską i dalekowschodnią oraz wędrówki śladami romantyków po Libanie, Krymie, Petersburgu czy Paryżu. Kraków to moje miejsce na ziemi, choć przyciąga mnie też antyczno-chrześcijańskie dziedzictwo Rzymu i rytm życia Madrytu.

Każda decyzja okaleczenia własnego utworu stanowiła poważny dylemat moralny dla twórców, którzy zmuszeni byli iść na kompromisy, byle tylko uniknąć zatrzymania utworu przez Główny Urząd Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk. Zapewne wielu poetów – także nowofalowych – podpisałoby się pod skierowanymi przez Mickiewicza do Czeczota słowami: ”Pozwoliłem [ten ustęp] wyrzucić, jak się pozwala oko wyłupić, by głowę ocalić”. PRL-owska cenzura wzorem cenzury carskiej nie uznawała „literatury jako takiej, to znaczy wolnej i niezależnej”.

Gra z cenzurą w poezji Nowej Fali (1968-1976), Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.

Właściwe szkole Deweyowskiej upośledzenie myślenia na rzecz działania wynika z przekonania autora Demokracji i wychowania, że sens ma tylko takie myślenie, które jest bezpośrednio związane ze wzrostem wydajności w działaniu. Tymczasem dla Hanny Arendt właściwe myślenie, rozumiane jako chwilowe wycofanie się ze świata i nawiązanie dialogu z samym sobą, ma (mówiąc oksymoronicznie) pozytywnie-destrukcyjną siłę: siłę podważania przesądów, odgórnie narzuconych reguł czy generalizacji. Co więcej, prowadzić ono powinno najpierw do czynności sądzenia, a ta dopiero do działania.

Dlaczego klasycy?: o zagrożeniach i perspektywach ponowoczesnej edukacji polonistycznej, w: Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie: powszechność i elitarność polonistyki, red. E. Jaskółowa, D. Krzyżyk, B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, D. Jagodzińska, A. Zok-Smoła, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016.

Pomnikowemu, traktowanemu jako znak nadchodzącej śmierci, modelowi poety – mędrca – filozofa przeciwstawiają więc Starzy Mistrzowie postać niesfornego starca, eksponującego niedostatki własnej starości oraz jej komizm, tożsamy dla nich z zanurzeniem w życiu, z próbą zachowania własnej godności i wydrwienia śmierci. Wzorem Dionizyjskiej Pani, czcigodnemu i poddanemu kulturowemu liftingowi obliczu starości nadają bakchiczny, syleniczny i zarazem błazeński uśmiech, lokujący się gdzieś pomiędzy tym i tamtym światem, kulturą i naturą, duchem i ciałem.

Stara Baba i Goethe. Doświadczenie i transgresja starości (Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Jarosław Iwaszkiewicz), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.

Opisany w tempus fugit… Różewiczowski sympozjon jest, co oczywiste, sympozjonem à rebours. Jego uczestnikami zamiast dojrzałych mężczyzn i młodzieńców o pięknych ciałach są trzej starcy. Rytualne picie rozcieńczonego wina zostaje zastąpione przez zasadę „in vino veritas, in aqua sanitas” („w winie prawda, w wodzie zdrowie”), której winni przestrzegać przebywający w celi śmierci, jaką jest ludzkie ciało. Zamiast właściwych sympozjonowi popisów sprawnościowych mamy u Różewicza ostentacyjne podkreślanie nieprzystosowania do świata tych, którzy nie prowadzą – jak pisze poeta – „samo-chodu”, nie używają komórki, maila, „kompiutera” i wirusa oraz cierpią z powodu związanych z zaawansowanym wiekiem ułomności, jak chociażby głuchota. Brak też na Różewiczowskim sympozjonie heter, tancerek czy pięknych efebów, a jedyną figurą erotyczną okazuje się liczba 69, odpowiadająca wiekowi Piotra – najmłodszego z biesiadników-skazańców.

Sympozjony i misteria: Tadeusza Różewicza rozmowy o sztuce, w: Międzyliteratura jako przestrzeń dialogu: studia dedykowane pamięci Profesor Anny Pilch, red. A. Włodarczyk, S. Borowicz, K. Wawer, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022.

Wywodom na temat renesansowych losów postaci i motywu anus ebria patronuje Celestyna, tytułowa bohaterka hiszpańskiego dramatu Ferdynanda de Rojasa. Postać ta, zrodzona u zarania epoki literatur narodowych, kierującej się w swej estetyce zasadą imitowania antycznych wzorów, jest efektem przetwarzania greckich oraz rzymskich motywów i toposów, które w wyniku zastosowanych zabiegów zaczęły funkcjonować w nowych kontekstach i pełnić nową społeczno-kulturową funkcję. Nie chodzi tu zatem li tylko o historyczną interpretację postaci Celestyny, lecz także o ukazanie fenomenu kulturowej żywotności postaci, która stała się nie tylko dla hiszpańskojęzycznego, ale i dla całego zachodniego kręgu kulturowego wzorcową kliszą przebiegłej, bezwzględnej, gadatliwej, pozbawionej hamulców moralnych, społecznie wykluczonej, choć wszystkim niezbędnej, starej rajfurki, niegardzącej winem i wspomagającej swe zabiegi czarną magią.

Dychotomie – wiek XVI (literatura), w: S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, R. Przybylska, Anty-Beatrycze: studia nad kulturową historią obrazu pijanej i szalonej staruchy, red. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.

Joanna Hobot-Marcinek

Książki

Artykuły w czasopismach i rozdziały w pracach zbiorowych

bio LIFESTYLE

Joanna Hobot-Marcinek