Multimodalność wskazuje na podstawowe obszary badań prowadzonych w OMBEiK, skupionych na wielosemiotycznym i performatywnym wymiarze edukacji humanistycznej.
Pojęcie multimodalności zaistniało pod koniec XX w. i zaczęło funkcjonować w dyskursie naukowym w obszarze językoznawstwa, medioznawstwa, w badaniach nad komunikacją oraz edukacją. Zdobywa ono coraz większą popularność, toteż jego granice stają się rozmyte i nieostre. Przez multimodalność zwykło się rozumieć wielokanałowy i wielokodowy przekaz informacji, łączący słowo, obraz, dźwięk czy gest, a także istotne dla nich tło komunikacyjne i kulturowe. W dobie intermedialności i rozwoju technologii cyfrowych znane od dawna zjawiska polisensoryczności, wielotrybowości otaczających człowieka komunikatów nabierają szczególnego znaczenia, stanowiąc interpretacyjne wyzwanie.
Badane w kontekście edukacji humanistycznej zjawisko multimodalności ujawnia swoją dwoistą naturę. Z jednej strony bowiem, przedmiotem nauczania są teksty multimodalne, w których różnorodne systemy znakowe nie stanowią dla siebie konkurencji, lecz otwierają drogę nowym znaczeniom, dzięki potencjałowi ich rekombinacji. Z drugiej strony, sam dyskurs edukacyjny (przekaz nauczyciela, dialog nauczyciela i ucznia) jest multimodalny, czyli językowy, audiowizualny, a więc łączący różne systemy semiotyczne i środki przekazu.
Badania realizowane w Ośrodku Multimodalnych Badań Edukacyjnych i Kulturowych w ramach takich inicjatyw jak Międzyliteratura, Polonistyczny_mindtech oraz Heritage_lab są odpowiedzią na postępującą multimodalizację procesu lektury. Wynika to z faktu ciągłej ewolucji samej literatury, która przestała opierać się wyłącznie na literze, ale dzięki zaawansowanym technologiom oraz procesom mediatyzacji stała się wielozmysłowa, przestrzenna, immersyjna oraz interaktywna.
Nasze badania ukazują zjawisko multimodalności w nowym świetle, koncentrując się też na jego edukacyjnym potencjale. Wynika on z nakładania się horyzontów nadawcy tekstu kultury i jego odbiorców (nauczyciela i uczniów), którzy – odwołując się do swojej wiedzy, doświadczeń, bagażu kulturowego czy potrzeb, rekonstruują, a zrazem tworzą całościowy sens poznawanych dzieł. W szkolnym procesie interpretacji nauczyciele i uczniowie poszukują spójności, która nie jest prostą sumą znaczeń, lecz stanowi pochodną interakcji różnych systemów semiotycznych oraz medialnych.
Równolegle podejmowane są też prace nad budową eksperymentalnego, multimodalnego modułu edukacyjnego, który mógłby stanowić podstawę dla nowych form kształcenia kulturowego oraz pomost między obszarami technoscience a humanitas. Jednym z celów edukacji multimodalnej jest wszak wprowadzanie człowieka do bycia w wielomedialnej wspólnocie zupełnie nowego typu, do solidarnego w niej współdziałania, umiejętnego współdzielenia i wykorzystywania wiedzy z różnych dyscyplin i przedmiotów. To zaś oznacza konieczność budowania transwersalnej umysłowości zdolnej do płynnego przechodzenia między różnymi modalnościami, dyscyplinami, dyskursami i ostatecznie do przełamywania barier między nauką a sztuką czy między science a humanitas; umysłowości zdolnej do świadomego i krytycznego istnienia między i w różnych światach.
Prowadzone w OMBEiK badania nad multimodalnością edukacyjnego przekazu odpowiadają na wyzwania współczesności, w której multimodalność należy rozpatrywać jako podstawę wszelkich form komunikacji. Odpowiedzią na przemiany współczesnego świata jest wskazanie nowych celów edukacji humanistycznej, modeli i form kształcenia, które uwzględniają polisensoryczność aktu odbioru oraz nakładanie się różnych systemów znakowych i technologizację otoczenia człowieka.
Powiązane publikacje:
S. Borowicz, Projekt <paideia 2.0>. Kształcenie humanistyczne w społeczeństwie technoscience, [w:] Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku, red. M. Kwiatkowska-Ratajczak, A. Gis, Wydawnictwo UAM, Poznań 2020, 325-336.
S. Borowicz, Literature and technopaideia. Toward a transversal mind in new educational practices, „Computers in the Schools. Interdisciplinary Journal of Practice, Theory, and Applied Research” (2023), Special Issue: Artificial Intelligence and Education (AI&ED): Possibilities, Pedagogies and Risks.
S. Borowicz, Wprowadzenie do problematyki technologizacji kształcenia humanistycznego, w: Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji – perspektywa humanistyczna, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Wydawnictwo UJ, Kraków 2024.
S. Borowicz, Szkoły zaawansowanych technologii wobec problemu kształtowania podmiotowości ucznia i wspólnotowych potrzeb jednostki, w: Kultura solidarności w przestrzeni edukacyjnej, red. G. Tomaszewska, M. Szoska, Gdańsk 2024.
J. Hobot-Marcinek, Multimodalna polonistyka w epoce technologicznego przesilenia, w: Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji humanistycznej, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024.
M. Rusek, Polonista patrzy w przyszłość…, w: Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji humanistycznej, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024.
A. Włodarczyk, Pokój Vincenta van Gogha – od obrazu malarskiego do metawersu. Multimodalne inspiracje i projekty, w: Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji – perspektywa humanistyczna, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024.
