Czym jest międzyliteratura?

Międzyliteratura to oryginalna, transdyscyplinarna przestrzeń badawcza tworzona przez pracowników OMBEiK w ramach hermeneutycznych, ponowoczesnych oraz postantropicznych praktyk interpretacyjnych. Obejmuje ona zakorzeniające się w literaturze rozmaite modalności oraz powiązane z nimi tradycyjne, jak i najnowsze formy medialne. Źródłem naszego obszaru badań jest właściwa postmodernistycznemu myśleniu fascynacja tekstualizacją, zainteresowanie rozmaitymi transformacjami, oscylacjami, interferencjami rządzącymi jawnymi oraz ukrytymi strategiami przechodzenia od obrazu malarskiego do tekstu. Ów dialog słów i widoków był przez wiele lat rozwijany przez Profesor Annę Pilch wraz z sukcesywnie konstruowanym przez nią komplementarnym modelem lektury etycznej, ukierunkowanej na kształtowanie wolności, podmiotowości i świadomości człowieka. Stąd podstawową cechą międzyliteratury jest jej dialogiczność rozumiana jako sztuka łączenia tego, co wizualne i werbalne z interpretacją, stąpaniem po śladach będącym działaniem zarówno edukacyjnym, demaskatorskim, inicjacyjnym, jak i transgresyjnym. W ramach badań prowadzonych w OMBEiK istotne więc staje się to, co ujawnia się w literaturze jako rodzaj prześwitu między splotami tekstu. Są to okruchy życia samych twórców, ich „intelektualne sympozjony”, niesione przez literaturę konteksty kulturowe, ujawniające się w tekstach pokłady etyczne czy zastygłe w nich formy myślenia o świecie. Samo między wskazuje również na nieustanne balansowanie literatury na granicy różnych modalności, różnych dyskursów, jak też na dialogi budowane między badaczami. Międzyliteratura to więc przestrzeń dla wielowymiarowości, rozmów i spotkań, negocjowania znaczeń. Jest tym, co rozpościera się między teorią a interpretacją, intuicją a krytyką, na pograniczach nauk, dziedzin, humanistyki i krytyki, między metodą a praktyką. Równolegle stanowi ona przestrzeń dialogu między odbiorcą a tekstem, czytaniem, pisaniem a poszukiwaniem i wytwarzaniem sensu. To właśnie „z tego MIĘDZY – jak pisał Tadeusz Sławek w eseju Świątynia i labirynt – możemy zbliżyć się do jakiejś dziedziny nauki. Kategoria MIĘDZY jest […] najważniejszym pojęciem dyskursu humanisty”. Międzyliteratura staje się zatem dla nas zarówno narzędziem interpretacji, jak i ustanawianą przestrzenią dotkliwej i troskliwej naukowej refleksji o człowieku w jego relacji do świata.

 

Autor:
Anna Włodarczyk & Sebastian Borowicz

Data publikacji:
22/11/2023
Logo Radio Kraków Kultura

Projekt zatytułowany Laboratorium interpretacji mieści się w szeroko pojętej przestrzeni polonistyki multimodalnej, sytuując ją między dziedzinami i dyscyplinami naukowymi, na pograniczu nauk humanistycznych i artystycznych, społecznych i technicznych, między filozofią, literaturoznawstwem i nauką o sztuce – w tym sztuce filmowej, teatralnej, fotograficznej, muzycznej czy malarskiej lub szerzej plastycznej. Splata je interdyscyplinarnie, zarówno w ścisłej, jak i  możliwej korespondencji, zawsze jednak sytuuje pole zainteresowań i pracy w bliskiej relacji wobec innych tekstów kultury. Drogi czy też ścieżki badawcze prowadzą więc od tekstów i obrazów, w tym fotografii, obrazu malarskiego, rzeźby, sztuki performance’u aż po metawers. Laboratorium interpretacji łączy zatem to, co wizualne i to, co werbalne.

 

Dialogiczny charakter prowadzonych badań ma zarówno wymiar teoretyczny, jak i projektowy, bowiem we współpracy z rozmaitymi instytucjami kultury i nauki oraz młodymi badaczami (studentami i uczniami) wiedzie ku uchwyceniu, zdefiniowaniu i wypracowaniu nowego wymiaru odbioru tekstów kultury, ściśle zintegrowanego z nowoczesnymi sposobami partycypacji i doświadczania multisensorycznego. W tym względzie nowoczesne koncepcje i teorie stały się inspiracją dla myślenia o procesie interpretacji jako indywidualnym spotkaniu z tekstem, artefaktem, obiektem czy eksponatem. Laboratorium interpretacji jest więc strukturą, w której na pierwszym planie realizowana jest indywidualna, jednostkowa lektura. Natomiast jej nadrzędną kategorią staje się uważność oraz dotykanie cudzego doświadczenia. Ta osobista perspektywa oglądu stanowi jednak nie mniej istotny element niż kategoria narracji, wpleciona w sam tekst kultury, jak i wpisana w proces uruchamiania jej w dialogu. Wobec powyższego zagadnienie odbioru i rozumienia literatury poszerza się o nowe sposoby jej doświadczania. Mowa tu zwłaszcza o multimedialności, multisensoryczności i kinestetyce oraz partycypacji skoncentrowanej na interaktywnych działaniach. 

 

W laboratorium interpretacji mieszczą się zarówno spotkania z twórcami (np. malarzami, fotografami czy poetami), ale także wizyty studyjne w atelier artystów, laboratoriach badawczych czy przestrzeni muzeów oraz warsztaty badania formy werbalnej i wizualnej. Wszystkie te aktywności mają jedno zasadnicze zadanie – wzbogacenie kompetencji interpretacyjnych uczestników spotkań. Przed tym jednak – postawienie ich w sytuacji zbliżenia wobec aktu twórczego. Niejednokrotnie stanowią one także istotny element inspirujący samych artystów i twórców. Dlatego działania w obrębie laboratorium interpretacji  skupione są zwłaszcza wokół takiego zagadnienia jak empiria, a więc wejścia w tekst i obraz oraz ich technikę, docieranie w głąb rzeczy i struktur je tworzących, a także sposoby ich działania. W takim znaczeniu laboratorium interpretacji to równocześnie laboratorium innowacji, zaangażowania i otwartości. Wyjście naprzeciw doświadczeniu i płynącej z niego refleksji stanowi w istocie element konieczny na drodze do poszukiwania i przeformułowywania obecnego języka humanistyki. Co za tym idzie, w tej odkrywczej wędrówce konieczne staje się wejście w przestrzenie immersji, które możliwe są poprzez spacery po i w przestrzeni dzieł, a także interaktywny charakter ich doświadczania. Dzięki eksplorowaniu i poczuciu sprawczości tym mocniej odbiorca (partycypant) może dowiadywać się i pytać o sensy, formę, technikę działania i oddziaływania, a także warsztatowość dzieła. Wszystko to po to, aby mógł odkryć w końcu samego siebie.

Projekt Sympozjony Tadeusza Różewicza poświęcony jest badaniu współczesnych odniesień do  topiki sympotycznej, w tym gier z konwencją sympozjonu literackiego w kulturze XX i XXI w.  Przedmiotem szczególnego zainteresowania staje się w nim senilna twórczość autora Szarej strefy, który czyni niekiedy  swoje wiersze – np. utwór tempus fugit (opowieść) – poetyckimi zapisami sympotycznych, biesiadnych rozmów z przyjaciółmi: naukowcami, literatami, malarzami, twórcami teatru. Prowadzone przez współczesnych sympozjastów dyskusje dotyczą literatury, sztuki, historii, filozofii, etyki oraz ponowoczesnej rzeczywistości. Toczone przy winie rozmowy starego poety z przyjaciółmi (podobnie jak antyczne sympozjony) mają nie tylko poważny, ale i ludyczny charakter, a ich funkcja kulturotwórcza nie ulega wątpliwości.

Różewiczowskie, poetyckie sympozjony nawiązują zarówno do Platońskiej Uczty, jak i do dzieł Atenajosa i Ksenofonta. Tym samym z późnych utworów „poety z Radomska” wyłania się paideutyczne przesłanie. Różewiczowska paideia sympotyczna ma cechy zarówno paidei filozoficznej (refleksyjnej i wręcz naukowej), jak i paidei sofistycznej, mającej luźniejszy, popisowy charakter.

Przede wszystkim jednak utrwalone przez współczesnego poetę w wierszach oraz opisywane przezeń w korespondencji z Ryszardem Przybylskim biesiady sympotyczne osadzone są we współczesnych realiach. Bywają one niekiedy sympozjonami à rebours, podejmującymi grę z literacką konwencją sympozjonu i wpisującymi ją w nowożytną narrację quasi-sympozjalną. Badania nad senilną twórczością Różewicza prowadzić mają do szerszej refleksji nad żywotnością tradycji sympotycznej we współczesnej kulturze.

Museion to projekt poświęcony edukacji kulturowej: kształtowaniu się teorii i badaniu praktyki.  Skupiony jest zwłaszcza na zagadnieniu pamięci i tradycji, oddziaływaniu sztuki na młode pokolenia, konfrontowaniu różnych modeli kultury.

Nazwa odwołuje się do greckiej tradycji, a jej etymologia przypomina o wpisanym w słowo museion odniesieniu do Muz, opiekunek wszelkich sztuk i kunsztów, córek Zeusa i Mnemosyne. Przypomina, że podstawą myślenia o kulturze i edukacji jest zapośredniczona przez pamięć relacja między tym, co indywidualne, a tym, co zbiorowe. Termin ten współcześnie warty jest odzyskania, bo scala refleksję nad kulturotwórczą, naukową i edukacyjną działalnością różnych instytucji. W projekcie używany jest metaforycznie. Nie służy wskazaniu konkretnego miejsca, lecz pozwala nazywać wspólną przestrzeń, w której prowadzona jest edukacja kulturowa przez muzea i szkoły. Przy czym kształcenie kulturowe rozpatrywane jest nie tylko w relacji teraźniejszość – przeszłość, lecz także teraźniejszość – przyszłość, bowiem poznawanie tradycji i dziedzictwa czasów minionych ma pomóc w rozumieniu współczesności i wykraczaniu poza hic et nunc.

 

Przedmiotem badań są m.in. koncepcje nowej muzeologii, wystawy stałe i czasowe, które realizują idee muzeum narracyjnego czy partycypacyjnego –  oraz ich możliwy wpływ na dydaktykę szkolną. Z jednej strony badane są nowe ujęcia kulturowego dziedzictwa, które nie jest pojmowane jako zamknięty przekaz, ale jako spadek dany kolejnym pokoleniom do roz-poznawania. Z drugiej – przedmiotem zainteresowania są: wykorzystanie multimodalnego przekazu, w tym rola doznań zmysłowych w kształtowaniu pamięci zbiorowej i zbiorowej wyobraźni, a także sposoby oddziaływania na zachowania odbiorcze młodzieży.

U podstaw prowadzonych badań leży postulat metamorfozy w myśleniu o edukacji kulturowej w szkole oraz wskazanie konkretnych, praktycznych rozwiązań.  Projekt  kontynuuje idee wpisane w publikację zbiorową  Współczesny museion. Edukacja kulturowa z perspektywy uniwersytetu, muzeum, szkoły, która została wydana w 2019 r. pod redakcją Anny Pilch i Marty Rusek.

 

2023 OMBEiK. All right reserved.

designed by mocio.co