Marta Rusek

dr, literaturoznawczyni, metodyk z doświadczeniem nauczycielskim, adiunkt w Katedrze Polonistycznej Edukacji Nauczycielskiej na Wydziale Polonistyki UJ. Pracownik Ośrodka Multimodalnych Badań Edukacyjnych i Kulturowych (OMBEiK). Członek Komitetu Redakcyjnego Serii Narracje w edukacji Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku akademickim 2016/2017 pełniła obowiązki kierownika Pracowni Multimodalnych Strategii Edukacyjnych WP UJ. Brała czynny udział w grancie NCBiR Profesjonalny polonista. Praktyka i personalizacja. Odpowiadała za współpracę między Wydziałem Polonistyki a Muzeum Narodowym w Krakowie. Od 2019 roku jest opiekunem Koła Naukowego Metodyki Polonistycznej. Prowadzi zajęcia na studiach licencjackich, magisterskich podyplomowych. Wypromowała wielu licencjatów i magistrów.

Autorka monografii i artykułów naukowych oraz poradników metodycznych dla nauczycieli. Jej literaturoznawcze badania obejmują małe formy dramatyczne z przełomu XIX i XX w., literaturę dla dzieci i młodzieży, stereotypy w kulturze oraz edukacji, a obecnie skupione są wokół zagadnienia literackiej antropologii szkoły. Zainteresowania dydaktyczne i historycznoliterackie łączy, badając rolę klasyki w edukacji polonistycznej, a także funkcję lektury w uczniowskim doświadczeniu. Sukcesywnie rozwija badania dotyczące przemian w kształceniu polonistycznym, które zachodzą pod wpływem transformacji społecznych, kulturowych, cywilizacyjnych, w tym m.in. postępu w dziedzinie technologii informacyjnych, zwłaszcza nowych mediów. Zajmuje ją kwestia kształcenia kulturowego, w tym przeobrażenia w działalności edukacyjnej muzeów związane z postulatami nowej muzeologii.

Książki

Miniaturowe światy. Z dziejów jednoaktówki w Młodej Polsce, Księgarnia Akademicka, Kraków 2007.

Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej dydaktyki, red. A. Pilch, M. Rusek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.

Współczesny museion. Edukacja kulturowa z perspektywy uniwersytetu, muzeum, szkoły, red. A. Pilch, M. Rusek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019.

Artykuły w czasopismach i pracach zbiorowych

Polonista patrzy w przyszłość…, w: Technopaideia. Zaawansowane technologie w edukacji humanistycznej, red. S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024.

Laboratoria wspólnoty? Wokół literackich świadectw i pedagogicznych rozpoznań, „Polonistyka. Innowacje” 2023, nr 17.

Mnemosyne w muzeum i w szkole, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio N, Educatio Nova” 2020, nr 5.

Alert – kryzys – przewrót. Głos w sprawie edukacji literackiej, „Konteksty Kultury” 2019, nr 4.

Literacka antropologia szkoły przełomu XIX i XX wieku. Rekonesans, „Ruch Literacki” 2014, nr 1.

O wyjściu z cienia. Dlaczego Amelia Hertzówna budzi dziś zainteresowanie badaczy?, w: Literatura niewyczerpana. W kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914, red. K. Fiołek, TAiWPN UNIVERSITAS, Kraków 2014.

Wokół ”Achilleis” Stanisława Wyspiańskiego, w: Stanisław Wyspiański. W labiryncie świata, myśli i sztuki, red. A. Czabanowska-Wróbel, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.

Literaturoznawstwo i dydaktyka to dziedziny, którymi zajmuję się z zamiłowania i z niesłabnącą ciekawością. Na naukowych szlakach odkryłam kiedyś Amelię Hertzównę i jej utwory, a także wiele małych, często zapominanych dramatów z przełomu XIX i XX w. Obecnie badam literackie obrazy szkoły w tekstach z różnych epok. Interesuje mnie, jak literatura odzwierciedla i współtworzy zbiorowe imaginarium. Antropologiczne zainteresowania pozwalają mi zobaczyć zarówno przekształcanie się koncepcji Bildung w kulturze ostatnich dwóch wieków, jak i przemiany szkolnej edukacji, a tym samym – rozpoznawać, jak te procesy formowały nowoczesne społeczeństwo. Na dydaktycznych ścieżkach z kolei poszukuję odpowiedzi na pytania, jak prowadzić polonistyczną edukację w czasach technologicznego przełomu, jak w kształceniu kulturowym wykorzystywać inspiracje nowej muzeologii.

Cenię poznawanie nowych perspektyw, idei i ludzi. Dlatego poruszam się na styku różnych środowisk, jestem opiekunem koła naukowego studentów, chętnie współpracuję z nauczycielami i muzealnikami. Wierzę w siłę podmiotowego spotkania i edukacyjnego dialogu.

A prywatnie… Lubię spacery z bliskimi i przyjaciółmi, ale też samotne czy z psem. To dla mnie czas rozmów oraz uważnego przyglądania się światu. Wiersze lubianych poetów Leśmiana, Staffa, Dickinson, Tranströmera, Różyckiego czy Kochanowskiego sprawiają, że widzę więcej, inaczej, mocniej. Cieszą mnie szczegóły natury i architektoniczne detale. Utrwalam je na fotografiach. Moim żywiołem jest ruch i wyprawy w bliższe i dalsze okolice. Dzięki nim odkryłam dla siebie m.in. Štanjel w Słowenii, Sybin w Rumunii, Óbidos w Portugalii, Santillanę i Oviedo w Hiszpanii czy Ivoir we Francji. I chociaż wciąż głodna jestem nowych doświadczeń, z radością wracam do rodzinnego Krakowa i ukochanych miejsc, które zmieniają się razem ze mną.

O praktykach czytelniczych i lekcjach zerowych

„Zarówno trop kulturowy, mówiący o historycznych uwarunkowaniach praktyk czytelniczych, jak i antropologiczny, ukazujący człowieka jako istotę czytającą, prowadzą do jedynego wniosku: los lektury w szkole zawisł od radyklanej zmiany w myśleniu o edukacji literackiej. Jej kierunek można opisać przejściem od filologii ku antropologii – w centralnym miejscu postawiona byłaby zatem nie wiedza o literaturze, czy to w jej aspekcie historycznym, czy teoretycznym, ale sama literatura oraz – co nie mniej ważne – czytelnicze doświadczenie jej odbioru w wymiarze jednostkowym i wspólnotowym. To punkt Archimedesa w literackim kształceniu dzisiaj.

[…] najważniejszą wartością jest kreowanie takiej dydaktycznej sytuacji, aby – mimo instytucjonalnej opresji, w tym programowych ram i determinant – uczeń czytał we własnym imieniu, kształtując zdolność i odwagę suwerennego, samodzielnego myślenia oraz rozpoznawania tego, co go porusza estetycznie i emocjonalnie.

[…] potrzeba wejścia w świat dawnych tekstów, które coraz bardziej odsuwają się w przeszłość, wymaga oswojenia ich obcości. To prowadzi do […] ważnego przekształcenia w edukacyjnej praktyce, a mianowicie do planowania i organizowania lekcji zerowych […], czyli takich, które są prowadzone jeszcze przed rozpoczęciem czytania utworu. Nie zdradzają one tajemnic książki, nie naruszają samodzielności jej poznawania, lecz służą dostarczeniu narzędzi kulturowych lub językowych do jego rozpoczęcia i kontynuacji. Umiejętnie […] prowadzone mają przygotować ucznia do podróży w głąb literackiego świata. Ta […] zmiana wiedzie jednak do zasadniczego przeformułowania procesu omawiania lektury w szkole, umieszcza ją bowiem w polu kulturowym. Wymaga włączenia wiedzy z różnych dziedzin, na przykład historii obyczajów, mody, idei, geografii, etnologii, sztuki, języka, aktywizuje rozmaite konteksty, a tym samym wydobywa lekturę z izolacji, znaczeniowej pustki.”

Alert – kryzys – przewrót. Głos w sprawie edukacji literackiej, „Konteksty Kultury” 2019, z. 4.

O roli pamięci

„[…] przekształcenia w dyskursie o pamięci oddziałują na wyobraźnię zbiorową, mają również konsekwencje dla muzeum i szkoły. W ich świetle zasadne jawi się pytanie, czy w kształtowaniu pamięci kulturowej instytucje te odgrywają rolę jej wyzwolicieli czy też czynią młodych ludzi zakładnikami tego, co minęło.”

Mnemosyne w muzeum i w szkole, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova” 2020, nr 5.

O czytaniu hipertekstów

„Czytanie jawi się jako rozsadzanie tekstu, odbiorcą nie kieruje logiczny wywód, ale rytm skojarzeń. Czynność czytania-tworzenia wyznacza ruch aporii i epifanii (dobrze znany graczom komputerowych gier strategicznych), związany ze strukturą hipertekstowej narracji.”

Alicja w krainie liternetu, w: Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, red. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk, Warszawa 2006.

O języku polskim jako przedmiocie szkolnym

„Nie powinniśmy […] ukrywać hybrydycznej natury naszego przedmiotu, wręcz odwrotnie – raczej ją eksponować. Należy zatem popatrzeć na język polski jak na przedmiot kompaktowy, składający się z różnego typu zajęć, prowadzonych przez jednego nauczyciela”.

Język polski jako hybryda. O przedmiocie szkolnym i jego reorganizacji, w: Polonistyka dziś – kształcenie dla jutra, red. K. Biedrzycki, W. Bobiński, A. Janus-Sitarz, R. Przybylska, Kraków 2014, t.1.

O Amelii Hertzównie

„Niezanurzona w realia swej epoki twórczość Hertzówny oddaje […] doświadczenie człowieka nowoczesnego, który manifestuje swoją indywidualność, wolność, a jednocześnie odkrywa, że jest skazany na nieustanne samostanowienie się w świecie, wobec innych, we własnym ciele, w obliczu śmierci, ale także w obliczu nudy i jałowości istnienia, gdy – jak żartują bohaterowie Pastorale – nieśmiertelną duszą przyprawia się farsz do bażanta”.

Książki

Artykuły w czasopismach i pracach zbiorowych

bio LIFESTYLE

Marta Rusek